با درمان اعتیاد به روش DST، آمده ایم بار از دوش دولت برداریم

^مقدمه

اعتیاد به مواد مخدر یکی از چالش‌های بزرگ اجتماعی و بهداشتی است که هزینه‌های سنگینی را بر دوش دولت‌ها و جوامع تحمیل می‌کند. این معضل نه تنها افراد مصرف‌کننده را به ورطه تباهی می‌کشاند، بلکه خانواده‌ها، اقتصاد و امنیت اجتماعی را نیز به طور جدی تحت تاثیر قرار می‌دهد. در ایران نیز سال‌هاست که تلاش‌های فراوانی برای مقابله با این پدیده شوم صورت گرفته و روش‌های مختلفی برای درمان و کاهش آسیب‌های ناشی از آن به کار گرفته شده است. در میان این رویکردها، درمان نگهدارنده با متادون (MMT) به عنوان یکی از رایج‌ترین و در عین حال بحث‌برانگیزترین روش‌ها، جایگاه ویژه‌ای در سیاست‌گذاری‌های کلان حوزه اعتیاد پیدا کرده است.

با این حال، تجربه سال‌ها اجرای MMT و بررسی آمارهای موجود، ناکارآمدی‌ها و چالش‌های متعددی را در این روش آشکار ساخته است. هزینه‌های بالا، نرخ بازگشت نسبتاً زیاد به اعتیاد، عدم پرداختن به ابعاد جامع درمان و ایجاد وابستگی جدید به متادون، از جمله این مشکلات هستند که بار مالی و اجتماعی قابل توجهی را بر دوش دولت و خانواده‌ها تحمیل می‌کنند.

در مقابل این رویکرد، مدل درمانی کنگره 60 با تکیه بر اصول علمی و عملیاتی منحصربه‌فرد خود، توانسته است گام‌های موثری در جهت رهایی پایدار افراد از دام اعتیاد بردارد. این مقاله به مقایسه سیاست‌گذاری‌های فعلی در حوزه اعتیاد، به ویژه روش MMT و ناکارآمدی‌های آن، در برابر اثربخشی و کارآمدی مدل درمانی کنگره 60 می‌پردازد. هدف ما نشان دادن این است که چگونه می‌توان با اتخاذ رویکردهای نوین و موثر، ضمن کاهش بار مالی و انسانی بر دوش دولت، به رهایی پایدار معتادان و بازگشت سعادتمندانه آنها به آغوش جامعه دست یافت.

^{1. بررسی سیاست‌گذاری‌های فعلی در حوزه اعتیاد: تمرکز بر MMT و چالش‌ها}

در سالهای اخیر، دولت‌ها در سراسر جهان، از جمله ایران، برای مهار و مدیریت بحران اعتیاد، رویکردهای مختلفی را اتخاذ کرده‌اند. یکی از برجسته‌ترین و پرکاربردترین این رویکردها، درمان نگهدارنده با متادون (Methadone Maintenance Treatment - MMT) است. این روش، که بر پایه جایگزینی مواد مخدر سنتی (مانند تریاک و هروئین) با یک داروی اپیوئیدی مصنوعی و طولانی‌اثر به نام متادون استوار است، با هدف کاهش علائم ترک، کاهش رفتارهای پرخطر مرتبط با مصرف مواد (مانند انتقال HIV و هپاتیت C از طریق سرنگ مشترک) و فراهم کردن امکان بازگشت فرد به زندگی عادی، معرفی و اجرا شده است.

^{معرفی اجمالی MMT و جایگاه آن در سیاست‌گذاری‌های کنونی}

متادون به عنوان یک آگونیست اپیوئیدی، با اتصال به گیرنده‌های اپیوئیدی در مغز، اثرات مخدرهای غیرقانونی را تقلید می‌کند، اما با شدت کمتر، مدت زمان طولانی‌تر و بدون ایجاد سرخوشی شدید. این ویژگی‌ها باعث می‌شود فرد مصرف‌کننده بتواند علائم ترک را کنترل کرده و تمرکز خود را بر جنبه‌های دیگر زندگی، مانند کار و خانواده، بگذارد. در ایران، MMT به دلایل متعددی از جمله سهولت نسبی در اجرا، کاهش ظاهری جرم و جنایت مرتبط با مصرف مواد مخدر و همچنین کاهش شیوع بیماریهای عفونی، به طور گسترده مورد توجه قرار گرفته و به عنوان یکی از ارکان اصلی سیاست‌های درمانی اعتیاد شناخته می‌شود. مراکز دولتی و خصوصی متعددی در سراسر کشور به ارائه خدمات MMT مشغول هستند و این روش به طور رسمی توسط نهادهای مسئول حمایت می‌شود.

^{ناکامی‌ها و چالش‌های MMT}

علی‌رغم اهداف و مزایای اولیه MMT، تجربه عملی و تحقیقات صورت گرفته، ناکامی‌ها و چالش‌های جدی را در این روش آشکار ساخته است که به شرح زیر می‌باشند:

• هزینه‌های بالا:
یکی از اساسی‌ترین نقاط ضعف MMT، بار مالی سنگینی است که بر دوش دولت، نظام بیمه و خانواده‌ها تحمیل می‌کند. هزینه تولید، توزیع، نظارت بر مراکز، حقوق پرسنل و در نهایت، تامین مداوم متادون برای میلیون‌ها نفر، بودجه عظیمی را می‌طلبد. این هزینه‌ها در طولانی‌مدت، چه از طریق مالیات شهروندان و چه از طریق کسورات بیمه، به صورت مستقیم و غیرمستقیم بر جامعه تحمیل می‌شود. علاوه بر هزینه مستقیم دارو و درمان، هزینه‌های غیرمستقیم ناشی از بیماری‌های همراه، از کارافتادگی و کاهش بهره‌وری نیز به این رقم اضافه می‌شود. فقدان آمارهای دقیق و شفاف از هزینه‌های واقعی MMT در ایران، امکان ارزیابی دقیق این بار مالی را دشوار می‌سازد، اما شواهد حاکی از آن است که این مبلغ بسیار قابل توجه است.

• نرخ بازگشت به اعتیاد:
یکی از اهداف اصلی هر روش درمانی اعتیاد، دستیابی به رهایی پایدار و جلوگیری از بازگشت فرد به چرخه مصرف است. متأسفانه، مطالعات متعددی نشان داده‌اند که MMT، هرچند می‌تواند مصرف مواد مخدر غیرقانونی را کاهش دهد، اما لزوماً به رهایی کامل از وابستگی منجر نمی‌شود. بسیاری از افراد تحت درمان با متادون، تا پایان عمر به مصرف این دارو وابسته باقی می‌مانند. حتی در مواردی که افراد مصرف متادون را قطع می‌کنند، نرخ بازگشت به مصرف مواد مخدر سنتی نیز آماری نگران‌کننده دارد. عدم وجود آمارهای دقیق و قابل اتکا از نرخ رهایی پایدار و بازگشت در مراکز MMT در ایران، ارزیابی دقیق این ناکامی را دشوار کرده است. با این حال، مشاهدات میدانی و گزارش‌های غیررسمی حاکی از تکرار چرخه وابستگی به متادون و عدم دستیابی به کیفیت زندگی مطلوب در بسیاری از این افراد است.

• عدم توجه به ابعاد جامع درمان:
اعتیاد یک بیماری چندبعدی است که علاوه بر جنبه جسمی، دارای ابعاد روانی، اجتماعی و جهان‌بینی است. رویکرد MMT عمدتاً بر جنبه جسمی اعتیاد تمرکز دارد و با جایگزینی یک ماده مخدر با ماده‌ای دیگر، به دنبال کنترل علائم ترک و کاهش آسیب است. این روش به ریشه‌های روانی اعتیاد، اختلالات شخصیتی، مشکلات خانوادگی، عدم هویت شغلی و مهم‌تر از همه، فقدان یک جهان‌بینی صحیح و متعالی نمی‌پردازد. در نتیجه، فرد مصرف‌کننده، حتی در صورت کنترل علائم جسمی، همچنان با خلاء های عمیق روانی و فقدان معنا در زندگی مواجه است که این امر، زمینه را برای بازگشت به مصرف یا ایجاد وابستگی‌های جدید فراهم می‌سازد.

• ایجاد وابستگی جدید:
یکی از انتقادات اساسی به MMT، این است که به جای رهایی کامل فرد از وابستگی به مواد مخدر، نوعی وابستگی جدید به متادون را ایجاد می‌کند. متادون نیز یک داروی اپیوئیدی است و قطع ناگهانی یا تدریجی آن می‌تواند با علائم ترک شدید و طولانی‌مدت همراه باشد. این موضوع، فرد را در یک چرخه وابستگی مادام‌العمر قرار می‌دهد که علاوه بر بار مالی، از نظر روانی نیز او را در وضعیتی آسیب‌پذیر نگه می‌دارد. بسیاری از افراد، حتی پس از سالها مصرف متادون، همچنان خود را در بند این ماده می‌بینند و از آزادی واقعی از اعتیاد بهره‌مند نمی‌شوند. این وابستگی جدید، در تضاد با هدف نهایی درمان اعتیاد، یعنی دستیابی به رهایی کامل و استقلال است.

^{2. معرفی رویکرد درمانی کنگره 60: مدلی اثربخش و خودکفا}

در مقابل رویکرد MMT که با چالش‌های متعددی روبرو است، کنگره 60 با ارائه مدلی درمانی مبتنی بر اصول علمی و تجربه عملی، توانسته است راهی نو برای رهایی از اعتیاد بگشاید. این رویکرد که با نام "درمان تدریجی" (DST - Dynamic Structure of Sobriety) شناخته می‌شود، نه تنها به ریشه‌های عمیق اعتیاد می‌پردازد، بلکه با ایجاد تحولات اساسی در جسم، روان و جهان‌بینی فرد، او را به سمت رهایی پایدار هدایت می‌کند.

^{اساس و مبانی رویکرد DST (درمان تدریجی)}

DST بر این اصل استوار است که اعتیاد، نوعی تخریب یا ناکارآمدی در سیستم بیوشیمیایی بدن، به ویژه آنچه در کنگره 60 "سیستم ایکس" نامیده می‌شود، است. سیستم ایکس، مجموعه‌ای از گیرنده‌ها و مواد شبه‌افیونی درونی بدن است که در افراد سالم، مسئول تنظیم لذت، آرامش، انگیزه و تعادل روانی است. در فرد معتاد، این سیستم به دلیل ورود مواد مخدر خارجی، دچار تخریب و عدم تعادل می‌شود.

درمان DST با تجویز داروی اپیوئیدی "تریاک" (به صورت تدریجی و تحت نظارت دقیق) آغاز می‌شود. این دارو، که از نظر ساختاری و عملکردی به مواد مخدر طبیعی نزدیکتر است، به تدریج سیستم ایکس تخریب شده را بازسازی کرده و تعادل آن را به حالت اولیه بازمی‌گرداند. در این روش، داروی مصرفی (OT) به صورت روزانه و با دوزهای مشخصی کاهش می‌یابد (به طور متوسط 10% در ماه). این کاهش تدریجی و پیوسته، به بدن فرصت می‌دهد تا خود را با شرایط جدید تطبیق داده و سیستم ایکس را به تدریج بازسازی کند. نکته حائز اهمیت این است که کاهش تدریجی داروی مصرفی، بدون ایجاد علائم شدید ترک انجام می‌شود و فرد مصرف‌کننده، در طول این فرآیند، در صحت و سلامت کامل به سر می‌برد.

^{اهمیت جهان‌بینی و آموزش}

یکی از ارکان کلیدی موفقیت کنگره 60، توجه ویژه به ابعاد روانی و جهان‌بینی فرد است. DST تنها یک روش درمانی جسمی نیست، بلکه یک فرآیند تحول شخصیتی است. در کنار مصرف داروی DST، شرکت‌کنندگان در جلسات آموزشی کنگره 60، با مفاهیم عمیق جهان‌بینی، خودشناسی، اضطراب، ترس، ناامیدی و روابط انسانی آشنا می‌شوند. این آموزشها که بر پایه تفکر، تعقل و طلب در علم صورت می‌گیرد، به فرد کمک می‌کند تا:

• نگرش خود را نسبت به مواد مخدر و اعتیاد تغییر دهد: فرد درک می‌کند که اعتیاد صرفاً یک بیماری جسمی نیست، بلکه نتیجه انتخاب‌ها و تفکرات نادرست اوست.

• با ترس از ترک و آینده مواجه شود: آموزش‌ها به او قدرت رویارویی با ترس‌ها و پذیرش مسئولیت زندگی را می‌دهد.

• سبک زندگی خود را متحول کند:
یاد می‌گیرد چگونه از افکار تخریب‌کننده به سمت خلق کردن و سازندگی هدایت شود.

• به درک عمیق‌تری از خود و هستی برسد: این تحول جهان‌بینی که برگرفته از مطالب و آموزه های دینی را دارد، انگیزه لازم برای ادامه مسیر رهایی را در او تقویت می‌کند.

^{نقش همسفران و خانواده}

کنگره 60 به خوبی دریافته است که اعتیاد، فرد معتاد را در بر نمی‌گیرد، بلکه تمام خانواده را درگیر می‌کند. از این رو، "همسفران" (اعضای خانواده فرد مصرف‌کننده که خود نیز در کنگره 60 حضور یافته و آموزش می‌بینند) نقش حیاتی در فرآیند درمان ایفا می‌کنند. حمایت عاطفی، درک متقابل، آموزش‌های لازم برای مواجهه با چالش‌ها و ایجاد محیطی سالم و پویا در خانواده، از جمله تاثیرات مثبت حضور همسفران است. این همراهی، انگیزه فرد معتاد را دوچندان کرده و شانس رهایی پایدار را به طور قابل توجهی افزایش می‌دهد.

^{خودگردانی مالی و کاهش بار بر دولت}

یکی از برجسته‌ترین ویژگی‌های کنگره 60، خودگردانی مالی آن است. این سازمان مردمی، برای تأمین هزینه‌های جاری، و توسعه زیرساخت‌های درمانی خود، هیچگونه بودجه دولتی دریافت نمی‌کند. منابع مالی کنگره 60 عمدتاً از طریق کمک‌های داوطلبانه اعضا، و همچنین برگزاری مراسم و رویدادهای مختلف تأمین می‌شود. این مدل خودکفا، علاوه بر نشان‌دهنده توانمندی و انسجام تشکیلات، بار مالی سنگینی را از دوش دولت برمی‌دارد و به دولت این امکان را می‌دهد که منابع مالی خود را به سمت سایر بخش‌های حیاتی جامعه هدایت کند.

^{نرخ موفقیت بالا}

کنگره 60 ادعا می‌کند که نرخ رهایی پایدار در این روش، بسیار بالاتر از روش‌های رایج دیگر، از جمله MMT، است. آمارهای داخلی کنگره 60 که به صورت مستمر جمع‌آوری و اعلام می‌شود، نشان‌دهنده رهایی صدها هزار نفر از دام اعتیاد و بازگشت آنها به زندگی سالم و سازنده است. این آمارها، که شامل سال‌ها پاکی و عدم بازگشت به مصرف مواد مخدر، از جمله متادون، می‌شود، پشتوانه علمی و عملی قدرتمندی برای اثربخشی این رویکرد محسوب می‌شوند. اگرچه دسترسی به آمارهای رسمی و مستقل دولتی برای مقایسه مستقیم این آمارها چالش‌برانگیز است، اما موفقیت چشمگیر کنگره 60 در بازگرداندن افراد به زندگی، غیرقابل انکار است.

^{3. مقایسه اثربخشی و هزینه‌ها: MMT در مقابل کنگره 60}

برای ارزیابی جامع‌تر و اتخاذ سیاست‌های مؤثرتر در حوزه درمان اعتیاد، مقایسه‌ی دقیق روشهای موجود، امری ضروری است.
در این باره بهترین مرجع خود دانشگاه علوم پزشکی می باشد که مجری MMT در کشور است.
و در مورد هزینه های درمانی کنگره ۶۰ هم کاملا خودگردان و خودکفا می‌باشد.

| مورد مقایسه | MMT | کنگره 60

^{نویسنده مقاله: راهنمای محترم مسافر عماد
تنظیم و ارسال مطلب: مسافر جاوید، خدمتگزار سایت نمایندگی}