گزارش برنامه بااجازه با حضور آقای عباس امیرمعافی

در این برنامه پیرامون مواد مخدر و انواع جرائمی که در این حوضه تعریف می شود صحبت شد.
 

آقای کلهر برنامه را با این سوال از آقای امیر معافی شروع کردند که:  فرق ترک با الگوی جهانی بازتوانی چیست؟
کلمه ترک که کلاً کلمه غلطی است و واژه و اصطلاح غلطی است که در جامعه مرسوم شده. بازتوانی برای کسی استفاده می شود که از مرحله درمان در حال عبور است و اصطلاحاً در حال به دست آوردن توان ازدست‌رفته‌اش است که با عناوین بازتوانی، ریکاوری و... شناخته‌شده.
 

_آقای امیر معافی، گویا شما با کلمه معتاد هم مشکل دارید؟
خوب برای اینکه واژه غلطی است. من و گروهی که در این زمینه فعالیت می‌کنیم اعتقاد داریم که وقتی می گوئیم معتاد، یک کفترباز هم در گروه معتادان جای می‌گیرد، کسی که استفاده شبانه‌روزی از اینترنت می‌کند هم معتاد است و... بهترین کلمه به‌جای معتاد، مصرف‌کننده مواد مخدر است. این هم فهمش آسان‌تر است و هم اینکه در این صورت می‌توان با آن برخورد کرد.
 

_ وقتی از واژه معتاد استفاده می شود، تکرر و تناوب مصرف هم مطرح می شود.
زمانی که ما می‌گوییم معتاد، مجبوریم بگوییم که: باید ترک کند و این غلط است اما زمانی که بگوییم: مصرف‌کننده مواد مخدر و بیمار و اگر قبول داریم که یک مصرف‌کننده بیمار است پس باید درمان شود. چه کسی توانسته سرماخوردگی را ترک کند؟

_ جناب سرهنگ، علائم اینکه تشخیص دهیم یک نفر مواد مصرف می‌کند چیست؟
علائم تشخیص 3 مرحله دارد؛ مرحله اول، مرحله ابتدایی است مرحله دوم  پیشرفت نسبی است و مرحله سوم اعتیاد پیشرفته است.
خوب، یک فرد معتاد در ابتدا علائمی که دارد به حوضه رفتار مربوط می شود تند تند حمام می‌رود، کارهایی انجام می‌دهد که قبلاً انجام نمی‌داده مثلاً؛ روزنامه می‌خواند و کتاب مطالعه می‌کند، بیشتر تغییر رفتار مدنظر است و می‌خواهد خودش را به خانواده طوری نشان دهد که شک و تردید خانواده به فرد کم شود و درواقع سعی می‌کند با کارهایی که انجام می‌دهد اعتیادش را پوشش دهد.
در مرحله پیشرفت نسبی، فرد دقیقاً نسبت به قبل لاغر می شود، موهایش سیخ می شود، دندان‌ها و لثه‌هایش سیاه می‌شوند، رنگ پوستش تیره می شود، زیر چشمش کبود می شود و...
 

_ در واقع زمانی می‌توانیم از علائم بالینی متوجه اعتیاد شویم که دوره مقدماتی طی شده باشد؟
 البته در مرحله اول از تغییر رفتار می‌توان کاملاً متوجه شد و در مرحله پیشرفت نسبی اجتماع هنوز نمی‌داند اما خانواده دیگر کاملاً متوجه شده با توجه به علائمی که در فرد بروز می‌کند مثل سیگار کشیدن، چای بیش از حد نوشیدن و...
 

_ آقای امیرمعافی، شما از چه سنی شروع کردید و آیا این علائم رو داشتید؟
خوب سن شروع من کمی خاص بود. فکر می‌کنم از 12 سالگی بود که تریاک مصرف می‌کردم، شاید به دلیل شرایط محلی که در آن زندگی می‌کردیم (نظام‌آباد)  این علائم به این شدت نبود. علائم مصرف مواد سنتی با مواد صنعتی خیلی متفاوت است، مثلاً کسی که تریاک مصرف می‌کند سرخ می شود، انگار که ورزش کرده باشد، زیاد خودش را می‌خاراند و...
مثلاً من خیلی خودم را می‌خاراندم، وقتی‌که از من می‌پرسیدند که چرا این‌قدر خودت را می‌خارانی می‌گفتم که فوتبال بازی کردم و بدنم کثیف شده.
خوب علائم باهم متفاوت است اما همان‌طور که جناب سرهنگ گفتند، کسی که شیشه مصرف می‌کند لاغر می شود (البته الآن جنس‌ها خراب شده که با مصرف شیشه لاغر می‌شوند، کسی که در سال 82 شیشه کیلویی 300 میلیون تومان مصرف می‌کرده تا یک مدت چاق هم می‌شد و علائمش متفاوت بود) مصرف هروئین یک شکل علائم دارد، تریاک به یک شکل، حشیش به یک شکل دیگر، شیشه به یک شکل و...
اما دقیقاً فرمایش جناب سرهنگ درست است، کسی که تازه شروع به مصرف کرده در خانه می‌خواهد بگوید که من بهتر هستم تا کسی به او شک نکند مثلاً ترامادول می‌خورد که بیشتر درس بخواند و...
 

_ بنابراین در مرحله مقدماتی فقط باید از رفتار متوجه شد که شخص مواد مصرف می‌کند؟
بله، تقریباً
 

_آقای وثوقی، کلاً مصرف مواد جرم است؟
مصرف مواد مخدر را در دو مقوله در اصلاح قانون مبارزه با مواد مخدر بررسی می‌کنیم. ما در قانون مبارزه با مواد مخدر یک بحث اعتیاد را داریم یک بحث استعمال مواد مخدر و مواد روان‌گردان را داریم. قانون‌گذار ما (مجمع تشخیص مصلحت نظام) در سال 1389 در آخرین قانونی که در این ارتباط وضع فرمودند رویکرد خودشان را نسبت به نحوه رفتار با معتادان تغییر دادند. قبل از این قانون اعتیاد برابر ماده 16 قانون مبارزه با مواد مخدر مصوب 1376  جرم بود، اما در قانون مصوب 1389 قانون‌گذار در وهله اول شخص معتاد را مکلف کرد به‌منظور ترک اعتیاد، اینکه به مراکز ترک اعتیاد خصوصی، دولتی و حتی مراکز مردم‌نهاد کاهش آسیب مواد یا مراکز بازپروری مراجعه کنند. اگر این شخص خودش را به چنین مراکزی معرفی کند و گواهی ترک اعتیاد بگیرد و تظاهر به اعتیاد نداشته باشد از هرگونه مجازات کیفری معاف خواهد بود، حتی قانون‌گذار در جهت حمایت از معتادان بی‌بضاعت که قصد جدی در جهت ترک دارند وزارت رفاه اجتماعی را مکلف کرد که این افراد را در جهت ترک آن‌ها تحت پوشش قرار دهد. حالا تا چه حد وزارت رفاه وظیفه خودش را انجام داد یا نداد بحث جدایی است...
 

_جناب وثوق، اگر مصرف‌کننده اقدام به ترک نکند و گواهی ترک نداشته باشد از نظر قانونی چه حکمی دارد؟
بر اساس قسمت دوم قانونی که در سال 89 تصویب شد، اگر کسی تکالیفی که قانون‌گذار برای شخص معتاد پیش‌بینی کرده را انجام ندهد، یعنی به مراکز بازپروری و دولتی و غیردولتی یا سازمان‌های مردم‌نهاد مراجعه نکند و گواهی ترک اعتیاد نگرفت و یا تظاهر کرد، مقام قضایی به مدت 1 تا 3 سال چنین شخصی را به مراکز دولتی تحت نظارت خودش جهت ترک دادن تحویل می‌دهد و از این مرحله است که برخورد با معتاد جنبه کیفری پیدا می‌کند و اگر بعد از این مرحله هم شخص ترک نکند قانون‌گذار از در دیگری وارد می‌شود و از جنبه دیگری برخورد می‌کند و شخص مجرم تلقی خواهد شد.
 

_ عباس جان، کسی که به‌زور به کمپ می‌رود آیا ترک می‌کند؟
من فکر می‌کنم که ایراد بزرگ کار در بحث درمان مواد مخدر همین است. ما فکر می‌کنیم کسی که مصرف‌کننده شده در عرض 20 روز می‌تواند مصرفش را کنار بگذارد. کسی که 5 سال، 6 سال، 4 سال و... مواد مصرف کرده، کسی که 20 سال مواد مصرف کرده نمی‌تواند 20 روزه مواد را کنار بگذارد. اصلاً درمانی اتفاق نمی‌افتد. ما زمانی می‌توانیم بگوییم درمان اتفاق افتاده که تمام علائم این بیماری تا حدودی از بین رفته باشد. یک مصرف‌کننده پفک‌نمکی نخورده که به او بگوییم: پفک‌نمکی را کنار بگذار و 20 روزه هم می‌توانی این کار را انجام دهی. کمپ و ماده 16 محلی است برای اینکه درصد خطر این بیماری را پایین بیاورد، مثلاً کسی که شیشه مصرف کرده، چاقو در دست دارد و از مأمور نیروی انتظامی نمی‌ترسد و سر پدر و مادر و فرزندش را بریده باید به این مراکز برود و درصد خطرش پایین‌تر بیاید، به مرحله کمتری برسد و بعد به مرکز درمانی معرفی شود. اصلاً ایراد کار اینجاست که ما فکر می‌کنیم 20 روزه همه‌چیز درست می شود و تجربه 12 ساله من این است که این مسئله 20 روزه حل نمی‌شود.
 

_جناب سرهنگ، کلاً دوستان مصرف‌کننده را کجا باید نگهداری کنیم و اصلاً بودنشان به‌صورت آزاد در جامعه خطرناک است؟
 با توجه به مراحل اعتیادی که خدمتتان عرض کردم یکسری معتاد هم وجود دارد به نام معتادان کارتن‌خواب یا خیابانی که موجب آزار و اذیت مردم عزیزمان می‌شوند. سازمان‌های متولی مثل سازمان بهزیستی، شورای هماهنگی، شهرداری باید مراکز بازپروری و ظرفیت برای این افراد ایجاد کنند، پلیس مبارزه با مواد مخدر تهران بزرگ هیچ‌گونه مشکلی برای جمع‌آوری معتادین و دستگیری آن‌ها ندارد. اگر سازمان‌های متولی به‌اندازه کافی برای ما ظرفیت ایجاد کنند مطمئن باشید که پلیس ظرف 1 هفته کاری می‌کند که حتی یک معتاد کارتن‌خواب که موجب آزار و اذیت مردم می‌شوند را در سطح شهر باقی نمی‌گذارد، مضافاً به اینکه این مسئله از مطالبات و حق مردم است و همه ما سربازان مردم هستیم.
 

_ یعنی خود شما برای جمع‌آوری این معتادان منتظر دستور هستید؟
برای همه این افراد جا و ظرفیت وجود ندارد اما علی‌رغم اینکه ظرفیت برای ما ایجاد نشده ما این معتادان را از آن نقاطی که مردم اعلام می‌کنند جمع‌آوری می‌کنیم.
 

_ معتاد اگر به تظاهر نرسد، کارتن‌خواب نشود، مزاحم زن و بچه مردم نشود، شما کاری با او نداری؟
نه، زمانی که آزار و اذیت نداشته باشد و علائمی نداشته باشد، چهره خاصی نداشته باشد و به مرحله پیشرفته نرسیده باشد، پلیس مبارزه با مواد مخدر هیچ کاری با آن‌ها ندارد. یکسری از معتادان هستند که خانواده دارند، کار و زندگی دارند و مواد هم مصرف می‌کنند که پلیس با آن‌ها کاری ندارد چون کار می‌کنند، خانواده دارند و زندگی می‌کنند و آزار و اذیتی هم برای مردم ندارند.
 

_ آقای وثوقی، مدتی شعاری آمد که مؤثر و خوب بود مبنی بر اینکه: «معتاد مجرم نیست و بیمار است» اما شما فرمودید که از جایی به بعد اتفاقاً مجرم هم هست.
اگر آن تکالیف را که قانون‌گذار برای شخص معتاد پیش‌بینی کرد انجام نشود از آن لحظه به بعد مجرم است و طبق قانون با او برخورد می شود، برای او 1 تا 3 ماه حبس در نظر گرفته می شود و عنوان جرمش هم اعتیاد به مواد مخدر یا مواد روان‌گردان است. راجع به قسمت دوم فرمایشات شما که بحث استعمال مواد مطرح می‌شود باید عرض کنم که استعمال مواد جدای از بحث اعتیاد است. استعمال حالتی است که شخص به علت استمرار آن و استفاده از مواد آن حالت را پیدا می‌کند و معتاد می شود، انسان در هر امر نامشروع و غیرمتعارف اگر تکرار داشته باشد حالت اعتیاد برایش پیدا می شود که در اینجا ما بحث اعتیاد به مواد مخدر و روان‌گردان را مطرح می‌کنیم. بحث دیگر، بحث استعمال یا مصرف تفریحی است. مصرف‌کنندگانی که به‌صورت تفننی مواد مصرف می‌کنند  نیز شامل دو بخش هستند،  استعمال مواد مخدر که همان‌طور که از عنوانش پیدا است مواد مخدر موادی هستند که استفاده از آن‌ها موجب رخوت و سستی در بدن انسان می شود که مصداق بارز آن‌ها تریاک و مشتقات آن است، هروئین، حشیش، بنگ، چرس، کراک و... است که مجازات استعمال این مواد جزای نقدی 1 تا 5 میلیون ریال و شلاق از 20 تا 70 ضربه است و استعمال مواد روان‌گردان که عمده‌ترین آسیب‌هایی که به جامعه وارد می شود را به عهده دارند.
 

_چرا از سال 89 تعریف جرم در حوضه مصرف مواد مخدر تغییر کرد؟
از آغاز سلطنت پادشاهان قاجاریه، انگلیسی‌ها در ادامه سیاست‌ها قدرت‌طلبانه خودشان در کشورهایی نظیر ایران مواد را به صورت سیاسی وارد کردند. استعمار پیر انگلستان در جهت تخریب نیروهای انسانی ایران از ابتدا شناخته شده است. فرصت برای پرداختن به تاریخچه مواد مخدر در ایران نیست اما واقعیت امروز این است که مملکت ما درگیر با بحث مواد مخدر شد تا پیروزی انقلاب به یک صورت و از پیروزی انقلاب به بعد به یک صورت دیگر. اینکه قانون‌گذار در سال 89 در مورد قانون مبارزه با مواد مخدر تجدیدنظر کرد دو علت دارد؛ 1. قانون‌گذار به این نتیجه رسید که باید رویکرد خودش را در ارتباط با نحوه رفتار و برخورد با ترک معتادان تغییر دهد و به این نتیجه رسید که ما نمی‌توانیم معتادان را مجرم بشماریم و 2. سیل انبوه ورود انواع مواد مخدر و روان‌گردان به کشور را شاهد بودیم  و می‌دیدیم که به چه صورت مملکت ما، جوان‌های ما و خانواده‌های ما در معرض  تهدید این بلای خانمان‌سوز قرار گرفتند در حالی که ما برابر قانون مبارزه با مواد روان‌گردان مصوب سال 1354 با یک خلأ قانونی مواجه بودیم، یک مجازات بسیار کم برای تولیدکنندگان شیشه و فروشندگان و خریداران و نگه‌دارندگان شیشه 6 ماه تا 3 سال حبس داشتیم که این قانون تا سال 1389 اجرا می‌شد. قانون‌گذار در این مرحله به این نتیجه رسید که مواد روان‌گردان طوفان به پا کرده، به همین خاطر این قانون  را وضع کردند و مواد روان‌گردان شیشه را در ردیف جرم هروئین قرار دادند که طبق آن نگهداری بیش از 1 گرم تا 4 گرم 2 تا 4 سال حبس و برای نگهداری کنندگان بیش از 30 گرم مجازات اعدام در نظر گرفته شد و من اعتقاد دارم که تصویب به موقع این قانون چه خدمات شایانی را به ملت ما کرد.
 

_ جناب سرهنگ، اصلاً علت گرایش این حجم عظیم به مواد مخدر چیست؟
 علت این مسئله 3 محور دارد که؛ محور اول، علت فردی است و محور دوم علت خانوادگی و محور سوم اجتماعی است. فردی که خوب فرد یکسری اعتقادات و گرایش‌هایی دارد مثلاً بعضی به دلیل لذت‌جویی به سراغ مواد می‌روند، بعضی‌ها از سر کنجکاوی و بعضی به دلیل مشکلات روحی، عاطفی و روانی که دارند، بعضی‌ها به خاطر مشکلات خانوادگی و... این‌ها مشکلاتی هستند که فرد را به سمت اعتیاد سوق می‌دهند.
در حوضه خانوادگی، مصرف یکی از اعضاء خانواده می‌تواند دلیل اعتیاد افراد باشد یا سختگیری بیش از حد یا آسان‌گیری بیش از حد والدین و اما در محور اجتماعی می‌توان دلایلی نظیر  زندان رفتن (در زندان با مواد آشنا می‌شوند)، باورهای غلط (فکر می‌کنند چند بار مواد مصرف می‌کنند و به‌سرعت هم می‌توانند مواد را ترک کنند)، ضعف ارتباطات دینی و مذهبی (خانواده‌هایی که مرزبندی و خط قرمزهای خاصی ندارند) و...
 

_ آقای امیر معافی، الگوی جهانی چیست؟
 من اولین کسی بودم که بعد از درمان قطعی توانستم وارد تیم ملی تیراندازی با کمان شوم که در سطح دنیا بی‌نظیر بود، به خاطر استفاده از روش درمان DST  یا کاهش تدریجی مواد مخدر؛ یعنی درمان من 1 روزه اتفاق نیفتاد، نزدیک به 10 ماه طول کشید و... در نهایت نماینده سازمان ملل من را در ایران دید و من را به‌عنوان الگوی جهانی معرفی کرد و همراه سردار احمدی مقدم به مدت یک هفته به سازمان ملل رفتیم و سخنرانی‌هایی هم داشتیم.

_ درباره باورهای غلط در رابطه با مصرف مواد می‌خواهیم بدانیم که واقعاً شاید یک نفر بار اولی باشد که می‌خواهد این‌ها را از شما بشنود، چه چیزهایی در رابطه با مواد به او گفته‌اند که  اشتباه است؟
خوب هرچه که در رابطه با مواد مخدر می‌گویند اشتباه است. وقتی‌که می‌گویند مصرف کن، خوب می‌شوی، اشتباه است و خوب نمی‌شوی شاید نمونه‌هایی مثل من در دنیا کم باشند (نمی‌خواهم در بحث درمان ایجاد ناامیدی کنم) اما اینکه صرفاً کسی بگوید که من مواد مصرف می‌کنم و  یک روز می‌شوم مثل عباس امیر معافی، در خواب هم نمی‌آید و اصلاً چنین اتفاقی نخواهد افتاد، یعنی اگر کسی فکر کند که مواد مصرف کند و بعد درمان شود اشتباه است.

_ اینکه می‌گویند یک‌بار مصرف مواد اعتیاد نمی‌آورد درست است یا نه؟
قطعاً یک‌بار مصرف اعتیاد نمی‌آورد اما نمی‌توانیم بگوییم که شما یک‌بار مصرف کن و معتاد نمی‌شوی. کسی که یک‌بار مصرف کند در را به روی اعتیاد باز کرده و وارد راه اعتیاد شده. کسی که می‌خواهد یک تریاکی شود باید 300 بار تریاک مصرف کند، کسی که می‌خواهد شیشه‌ای شود حداقل باید 1 سال شیشه مصرف کند ولی با یک‌بار مصرف مواد قطعاً این را بداند که حتماً روزی مصرف‌کننده خواهد شد.

_ یعنی اولین پله را که رفت حتماً تا آخر خواهد رفت؟
صد در صد

با سپاس، همسفر فریده